دستان مجمسه ساز تکنیک Cob Building

تکنیک‌های معماری خاک که گواهی بر نبوغ بشریت و ارتباط ما با جهان طبیعی هستند، هزاران سال است که مورد استفاده قرار می‌گیرند. از آجر‌های آفتاب‌پز تمدن‌های باستانی گرفته تا دیوار‌های خاکی خانه‌های مُدرن که دوست‌دار محیط ‌زیست نیز هستند. در بنا‌هایی که از طریق معماری خاک ساخته می‌شوند، در واقع از خاک زیر پای ما استفاده شده‌است تا ساختار‌هایی بادوام و زیبا در مناظر اطرافمان داشته باشیم.

نکته شگفت‌انگیز ماجرا اینجاست که این هنر باستانی، به دور از منسوخ‌شدن، در حال تجدید حیات است چرا که این روزها تمایل فزاینده به معماری زمینه گرا و معماری پایدار، آگاهی رو به رشد نسبت به محیط زیست و اشتیاق برای ارتباط مجدد با مصالح طبیعی زمین، تفکر معماران زیادی را به خود مشغول کرده است.(برای آشنایی با اصول معماری زمینه گرا، مقاله "همه چیز در مورد زمینه گرایی در معماری" را مطالعه کنید.)

تکنیک‌های معماری خاک بسته به فرهنگ، آب و هوا و منابع متفاوت هستند، اما بر اساس اصول معماری زمینه گرا و معماری پایدار، در این مقاله به تکنیک Cob Building خواهیم پرداخت.

بازگشت هر خانه به زمین به دست تکنیک Cob Building

Cob یک مصالح ساختمانی است که شامل بخشی از خاک که زیر خاک زراعی قرار می‏‌گیرد و شامل کاه (یا مواد آلی فیبری دیگر)، آب، ماسه، کاه خُرد نشده و گاهی آهک است. شواهدی مبنی بر استفاده از Cob برای اهداف ساختمانی در دوران ماقبل تاریخ در نقاط مختلف جهان وجود دارد و قرن‌ها نیز در جنوب غربی انگلستان از آن استفاده می‌شده است. تکنیک Cob Building در سال‌های اخیر به‌عنوان شکلی از ساخت‌وساز پایدار، موجب احیای بناهای زیاده شده است.

این توده‌ها به شکل خمیر‌های گِلی سِفت، ورزیده می‌شوند و سپس با دست به هم چسبانده شده تا یک ساختار خود-طراح را تشکیل دهند. در مخلوط این خاک باید تقریباً 1 تا 2 واحد خاک رُس (به عنوان ملات چسباننده)، تا 1 قسمت Silt یا طبقه‌‏ای از بافت خاک که کمتر از دوازده درصد رس و بیشتر از هشتاد درصد لای دارد، 2 تا 3 قسمت ماسه، 3 تا 4 قسمت سنگریزه و حدود 3 درصد کاه وجود داشته باشد تا به عنوان چسب تقویت‌کننده عمل کند و از ترک خوردگی جلوگیری شود.

بسته به محتویات لایه زیر خاک، ماسه یا خاک رُس را می‌توان برای دستیابی به بهترین مخلوط ممکن اضافه کرد. به عنوان مثال، Cob‌های سنتی انگلیس، که تا سال 1800 استفاده می‌شدند، شروع به جایگزینی با روش‌های مُدرن‌تر ساخت و ساز کردند، یعنی مخلوطی از لایه رسی زیرین خاک، ماسه، کاه و آب.

اجرای معماری خاک با تکنیک Cob Building یک فرآیند وابسته به نیروی کار است که ممکن است با فرآیند بیل‌زنی یا چسباندن توده‌های Cob در قسمت‌های مربوط به پِی شروع شود. فونداسیون باید حدود 300 میلی متر عریض‌تر از دیوار و به اندازه کافی برای بار مورد نیاز، عمیق باشد.

بازی دست و خاک در تکنیک Cob Building

دیوارهایی که توسط تکنیک Cob Building قرار است ساخته شوند، به صورت دوره‌ای اجرا می‌شوند و هر کدام قبل از چیدن دیواره بعدی باید به طور کامل خشک شوند. به این ترتیب، دیوارها به طور پیوسته ساخته و در پروسه بالا‌رفتن نیز کمی باریک می‌شوند. از آنجایی که توده‌های Cob از نظر باربری قوی هستند و تقریباً به سختی بتُن خشک می‌شوند، برای ساختمان‌های دو طبقه امکان پذیرند. پنجره‌ها و درها را می‌توان در حین ساختن دیوارها جاسازی کرد یا از نعل‌درگاه، برای پشتیبانی از قسمت بالای هر دیوار استفاده کرد و یا پس از تکمیل، جایگذاری برش‌های در و پنجره‌ها انجام شود. یکی از مزایای استفاده از Cobها، انعطاف‌پذیری بالای آنهاست که به وسیله آن می‌توان دیوارها را به هر شکلی که لازم است، ساخت.

در اجرای سنتی تکنیک Cob Building، دیوارهای ضخیم (تقریباً 60 سانتی‌متر) جرم حرارتی خوبی را ارائه می‌دهند که گرما را در فصول سرد حفظ می‌کند و فضای داخلی را در فصول گرم، خنک نگه می‌دارد. همچنین عایق حرارتی بسیار خوبی نیز هستند که معمولاً از حداقل U-value (انتقال حرارتی) در پروژه‌هایی که بیش از یک واحد خانوادگی در آن ساکن نیستند و به عنوان محل سکونت دائم یا نیمه‌دائمی مورد استفاده قرار می‌گیرند، فراتر می‌رود. (رایج‌ترین نمونه ساختمان‌های خانگی یا Domestic، "خانه" است.)

برای محافظت از دیوارها و فونداسیون در تکنیک Cob Building در برابر رطوبت، وجود یک سقف یا سرپناه با حداقل 200 میلی متر جلوآمدگی در بالای سر آن‌ها ضروری است. در صورت ایجاد ترک‌های عمودی، قبل از اینکه نفوذ رطوبت به دیوار آسیب برساند، می‌توان از همان توده‌های Cob یا کاشی‌های سفالی برای رفع آنها استفاده کرد. دیوارهای Cob در سبک سنتی یا بدون هیچ پوششی باقی می‌ماندند یا با آهک پوشانده می‌شدند تا پس از خیس شدن، به طور طبیعی خشک شوند.

معماری خاک با تکنیک Cob Building، ساده و ارزان است و به ابزار کمی غیر از دست و تخیل نیاز دارد! این موضوع می‌تواند منجر به زمان‌بر شدن اجراها باشد، اما مزایای زیاد این سبک از جمله دوام بسیار زیاد، استحکام، مقاومت در برابر آتش و زلزله، سهولت در شکل دهی و کار با آن مانند یک مجسمه ساز و ایفای نقش آن به عنوان یک عایق، تکنیک Cob Building را در نظر اکثریت، محبوب ساخته است.

Sources: Designbuildings | The hollies